کم نیستند کودکان و نوجوانانی که گرفتار بیماری اعتیاد والدینشان هستند. آن هایی که از حق درست تربیت شدن، تغذیه مناسب، بهداشت و درس خواندن محرومند و بار ها مورد کودک آزاری از طریق والدینشان قرار می گیرند و از حقوق ابتدایی خود بی اطلاعند.

محمود رجبی، "روانشناس"  در خصوص تاثیر اعتیاد والدین بر فرزندان به "تابناک" می گوید: اعتیاد، علاوه بر یک سری آثار منفی که بر خود فرد معتاد می گذارد، معمولا خانواده را نیز با فشارهای روحي و صدمات مالی مواجه می کند. معتادان اغلب انسان هایی بی ثبات هستند و با رفتار هایی چون نقل مکان متعدد از خانه، زندگي خانواده را مغشوش مي کنند. این بیماران در برخورد با مشکلات در بيشتر مواقع توجه به خانواده را از دست می دهند. کودکان خانواده های معتاد در خانه ای بزرگ می شوند که بدرفتاری، طرد و بی توجهی در آن از جمله امور روزمره است و از این رو دچار آسیب هایی جدی در زندگی خود می شوند. کودک آزاری از جمله موارد شایع در خانواده هایی است که هر دوی والدین دچار اعتیاد هستند.

به علت این که این کودکان و نوجوانان زیر دست والدینی فاقد صلاحیت های والدینی رشد می یابند، اغلب در درس ها موفق نیستند و قوانین اجتماعی را رعایت نکرده و روابط اجتماعی مناسبی ندارند. همچنین شمار زیادی از این کودکان دچار مشکلاتی چون اضطراب، افسردگی، خود کم بینی، لجاجت ( در مقابل والدین، معلمین و دیگر بزرگتر ها) و حتی ایدز هستند.

رجبی ادامه می دهد: گاهی والدین معتاد از نگهداری از فرزندان خود باز می مانند و مادر بزرگ و پدربزرگ، نگهداری و تربیت آن ها را به عهده می گیرند. اما آن ها همان کسانی هستند که با روش تربیتی ناصحیح خود، فرزندانشان را به اعتیاد سوق داده بودند و حالا همان روش تربیتی را درباره نوه های خود اجرا می کنند.

کمک به فرزندان معتادان

واضح است که فرزندان معتادان به حمایت نیاز دارند. برخی از ما در فامیل، یا همسایگی خود کودک یا نوجوانی را می بینیم که در چنین شرایطی زندگی می کند و تصمیم می گیریم که به او کمک کنیم تا بخشی از مشکلات خود را حل کند.
فاطمه رستمی،"روانشناس"، در خصوص آن چه که برای این کودکان و نوجوانان پیش می آید و این که ما چه کارهایی می توانیم برایشان انجام دهیم به "تابناک" می گوید:

بارها والدین معتاد به فرزندشان قول می دهند که اعتیاد خود را کنار گذارند و این گونه نور امیدی در نوجوان به وجود می آید اما هر بار این امید به ناامیدی مبدل می شود و این امر تاثیری منفی بر روحیه نوجوان می گذارد. امید فرزندان به ترک اعتیاد والدین و دل خوش کردن به قول های آن ها مبنی بر ترک مواد مخدر در اکثر موارد نتیجه ای جز یاس ندارد. درچنین شرایطی فرزندان خود را به خاطر این که نتوانسته اند والدینشان را ترک دهند مقصر می دانند.

رستمی می گوید: کودکان و نوجوانانی که دوست دارند والدینشان اعتیاد را کنار گذارند شروع به نصیحت کردن آن ها می کنند و سعی می کنند توجه بیشتری به آن ها داشته باشند تا مشکلاتشان را حل کنند. همچنین ممکن است یک زندگی خیالی برای خود بسازند و زندگی خود را آن گونه که آرزو می کنند برای دیگران تعریف کنند.

اغلب فرزندان دوست ندارند که درباره اشتباهات و ضعف های والدین آن ها به طور مستقیم با آن ها صحبت شود. پس نباید این کار را کرد چرا که این امر ممکن است با واکنش تدافعی آن ها مواجه شود و آن زمان دیگر پای صحبت های شما نمی نشینند. پس بهتر است تا به طور غیر مستقیم درباره رفتار های طبیعی یک معتاد و راه های مقابله با مشکلاتی که پیش می آورند صحبت کنید و اسمی از والدین آن ها در کلامتان نبرید.

کودکان اغلب از حقوق انسانی خود مطلع نیستند و نمی دانند که چه نوع تنبیه هایی حق آن ها نیست. اگر نشانه های کودک آزاری را در آن ها می بینید باید برایشان توضیح دهید که چه نوع رفتار هایی از سوی والدین، با حقوق کودکان در تضاد است.  اگر می خواهید به آن ها کمک کنید باید به این کودکان یا نوجوانان بگویید که کودکانی که مورد آزار قرار می گیرند می توانند با چه سازمان هایی تماس بگیرند و شماره های آن ها را به او بدهید. اگرچه بهتر است به آن ها یاد دهید که کودکانی که مورد آزار قرار می گیرند باید با یکی از بزرگتر هایشان مثل معلم یا عمو و خاله خود صحبت کنند.

رستمی می گوید: اگر می خواهید به فرزندان معتادان کمک کنید سعی کنید تا تعریف درستی از اعتیاد برای آن ها ارائه دهید و آن ها را با آن چه که برای مهم ترین افراد زندگیشان پیش آمده آشنا کنید. اگر از شما سوال پرسیدند سعی کنید تا در کوتاه ترین الفاظ ، روشن ترین پاسخ ها را به آن ها ارائه دهید و تا هر جا  که سوال داشتند، کمکشان کنید تا بهترین جواب ها را دریافت کنند. برایشان شرح دهید که اعتیاد نوعی بیماری است که می تواند درمان شود و  بگویید که چه متخصصانی می توانند این بیماری را درمان کنند و چگونه این کار انجام می شود.

بدون آن که آن ها را بدبخت بدانید، تشویقشان کنید که حس خودشان را از زندگیشان بازگو کنند. کودکان و نوجوانانی که با سوء مصرف مواد مخدر در خانواده های خود مواجه هستند اگر بتوانند با کسی درباره احساسشان صحبت کنند، شانس بزرگی را به دست آورده اند. در چنین شرایطی آن ها با کسی که به او اعتماد کرده اند هم صحبت می شوند و از راهنمایی های او استفاده می کنند. بنابراین به آن ها کمک کنید که بتوانند شخصی مورد اعتماد که می تواند به آن ها کمک کند را پیدا کنند تا با او صحبت کنند.

وی ادامه می دهد: برخی از کودکان و نوجوانان خود را در اعتیاد والدینشان مقصر می دانند. اگر می خواهید کمکشان کنید برایشان توضیح دهید که بروز این بیماری تقصیر آن ها نبوده و آن ها هیچ کاری برای جلوگیری از ابتلای والدینشان به این بیماری نمی توانستند انجام دهند.

از سوی دیگر، روند درمان اعتیاد یک روند طولانی است و اغلب فرزندان دچار تردید به نتیجه درمان هستند و از این بابت دچار اضطراب می شوند. اگر می خواهید به آن ها کمک کنید برایشان توضیح دهید که روند درمان این بیماری طولانی است.  زندگی با والدین معتاد به نظر غیرقابل تحمل می آید اما اغلب این کودکان و نوجوانان با عشق و صبوری سعی دارند تا این سختی ها را تحمل و مدیریت کنند.

شما باید به این کودکان و نوجوانان یاد دهید که از خود مراقبت کنند. آن ها چاره ای ندارند جز این که زود تر از هم سن و سال های خود بزرگ شوند و از خود محافظت کنند. نوع غذایی که باید بخورند و نحوه جلوگیری از سوء تغذیه را یادشان دهید. اگر پولی به آن ها می دهید نگهداری پول ها دور از دسترس والدین و مدیریت خرید را نیز به آن ها یاد دهید و البته گاهی آن ها را نوازش کنید تا لذت نوازش شدن را نیز بچشند.

پیامدهای آموزشی

مرکز اعتیاد به مواد مخدر و خانواده آمریکا اعلام کرده، کودکان والدینی که مخدر مصرف می کنند بیش از سایر همسالان شان با مشکلات تحصیلی و اخراج از مدرسه دست و پنجه نرم می کنند. به علت وجود بحران و آشوب در خانه، چنین کودکانی توانایی تمرکز کردن بر دروس را از دست می دهند و به افسردگی و دلشوره مبتلا می شوند.

تأثیر اعتیاد والدین بر كودكان

در اكثر مواقع این سوءرفتار آنها به خارج از محیط خانه نیز منتقل می‌شود و آنها با همسالان خود به سختی ارتباط برقرار می‌كنند و معمولاً به افرادی خجالتی و غیر اجتماعی تبدیل می‌شوند.

اعتیاد اعضای خانواده به سیگار، مواد مخدر و... بر روی كودكان تأثیر می‌گذارد. اگرچه تمام خانواده از اعتیاد یك فرد در خانواده رنج می‌برند، ولی تأثیر منفی آن بر روی كودكان بیش از سایرین است. این كودكان با هرج و مرج و شرایط غیر قابل پیش‌بینی در خانه روبه‌رو هستند و همین امر منجر به مشكلات زیادی در زندگی فعلی و آینده آنها می‌شود. بسیاری از پژوهشگران معتقدند كودكانی كه پدر و مادر آنها معتاد هستند، معمولاً در معرض مشكلات زیر قرار دارند:

كاهش یادگیری، بیماری‌های جسمی، بیماری‌های روانی، چاقی و بی‌توجهی به پیرامون
 
تأثیرات منفی در رفتار كودكان
این بیماری والدین عوارض بدی بر نوع رفتار كودكان نیز دارد كه به برخی از آنها اشاره می‌كنیم:

 اختلال در زندگی خانوادگی
زندگی یك فرد معتاد با یك زندگی عادی خیلی فرق دارد. كودكان در این خانواده‌ها شاهد خشونت خانگی، سوء استفاده جسمی و جنسی، افسردگی، بیماری‌های روانی، طلاق و... خواهند بود و احتمال تمایل به انجام این نوع رفتارها نیز در آنها بیشتر است و در معرض شدید ابتلا به اضطراب، افسردگی و یا حتی خودكشی قرار دارند. در اكثر مواقع این سوءرفتار آنها به خارج از محیط خانه نیز منتقل می‌شود و آنها با همسالان خود به سختی ارتباط برقرار می‌كنند و معمولاً به افرادی خجالتی و غیر اجتماعی تبدیل می‌شوند.
 

 فراموش كردن دوران كودكی
گاهی اوقات وقتی كه وضعیت خیلی بد باشد، پدر و مادر كمتر به نیازهای اساسی كودك خود توجه می‌كنند و آنها مجبور می‌شوند مدرسه را رها و بدون هیچ‌گونه ساختاری زندگی كنند. گاه به بزرگسالانی كوچك تبدیل می‌شوندكه حتی مجبورند مسؤولیت یك خانواده و یا خواهر و برادرهای كوچك‌تر خود را نیز به عهده بگیرند.
 

 احساس گناه
گاهی اوقات هنگامی كه والدین بر سر كودك خود فریاد می‌زنند، او خود را گناهكار و به دلیل تمام اتفاقاتی كه در خانه رخ می‌دهد، مقصر می‌داند. این احساس گناه نیز در آینده روی رفتارهای او تأثیر می‌گذارد.

 بی‌توجهی والدین
در اكثر مواقع حتی زمانی كه فقط یكی از والدین معتاد است، پدر یا مادر قادر به ارائه خدمات و یا توجه به كودك خود نخواهند بود، چرا كه تمام تمركز آنها روی مشكلات خودشان است. این نادیده گرفتن كودك ممكن است او را به افسردگی و یا سایر مشكلات روانی دچار كند.
 

 خشونت كودك
كودكان در این خانواده‌ها به‌طور مداوم شاهد مجادله والدین خود با یكدیگر هستند و خود نیز در معرض سوءاستفاده جسمی و یا روانی قرار می‌گیرند و این شرایط در نهایت می‌تواند به بیماری جسمی و روحی كودك منجر شود.
 

 اعتماد به نفس پایین
در خانواده‌هایی كه یكی از والدین مواد مخدر مصرف می‌كنند؛ كودكان باید همیشه آرام باشند تا والدین خود را عصبانی نكنند؛ به همین دلیل افرادی ترسو و با اعتماد به نفس پایین هستند و از هر چیزی و هر فردی می‌ترسند.
 

 رضایت دیگران
از آنجا كه كودكان پدر و مادرهای معتاد معمولاً سعی می‌كنند سكوت كنند و والدین خود را راضی نگه دارند، در آینده نیز سعی می‌كنند تمامی اطرافیان خود را راضی نگه دارند و به هیچ فردی «نه» نمی‌گویند؛ به ویژه به افرادی كه در موضع قدرت قرار دارند؛ به این ترتیب هویت واقعی خود را از دست می‌دهند. این كودكان در ایجاد هر نوع روابط دائمی دچار اضطراب و ترس می‌شوند و گاه در ازدواج‌های خود نیز رفتاری غیر منتظره خواهند داشت؛ زیرا به خاطر از دست دادن این رابطه نیز می‌ترسند. این افراد اغلب احساس محكومیت می‌كنند و حتی زمانی كه اوضاع روبه‌راه است، به دلیل احساس محكوم بودن باز هم احساس خطر می‌كنند. كودكان در این خانواده‌ها یاد می‌گیرند كه دروغ بگویند، خیانت كنند، حتی گاه دست به دزدی بزنند و جرم‌های دیگری مرتكب شوند. پدر و مادرها باید بدانند كه كودكان برای رشد و شكوفایی به یك خانه امن نیاز دارند. اگر اعتیاد دارید، هرگز نباید آن را نادیده بگیرید و در قدم اول آن را بپذیرید و این عادت زشت خود را ترك كنید. بعد از اینكه از شر این عادت بد خود خلاص شدید نیز فوراً روی فرزندان خود و سلامت آنها تمركز كنید. رفتار كودكان اغلب مخفیانه شكل می‌گیرد و كمتر ممكن است رفتار پرخاشگرانه‌ای از آنها ببینید. خود شما این موضوع را جدی بگیرید و از آنجا كه كودك‌تان شرایط سختی را سپری كرده است، حتی بدون وجود هیچ نشانه بیماری روحی در مورد او با یك روانشناس یا روانپزشك مشورت و محبت خود را به او زیاد كنید تا در جریان طبیعی زندگی قرار بگیرد.
 

 خطر اعتیاد كودك در آینده
از آنجایی كه كودكان پدر و مادرهای معتاد همواره در معرض مواد مخدر و... قرار دارند، بنابر احتمال اینكه كودك خود نیز تصمیم بگیرد آن را امتحان كند، بسیار زیاد است و احتمال اعتیاد او در آینده به میزان قابل توجهی افزایش می‌یابد.
 

 عدم اعتماد به دیگران
از آنجا كه این كودكان بسیار خجالتی هستند و كمتر با دوستان خود ارتباط برقرار می‌كنند و معمولاً زندگی آنها مخفیانه است نمی‌‌توانند به هیچ فردی اعتماد كنند و این عدم اعتماد در روابط آینده و زندگی آنها نیز تأثیر منفی می‌گذارد.

منبع: کودک سالم